Arsa üzerinde imar uygulaması yapılırken, ruhsat alınabilmesi veya imar haklarının kullanılması için bazı parsellerden “yola terk” adı verilen alanların kamuya bırakılması gerekebilir.
Bu işlem, 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 18. maddesi, parselasyon işlemleri, tevhit ve ifraz süreçleri gibi birçok teknik düzenlemenin bir sonucudur.
Peki; “Yola terk edilen alan geri alınabilir mi?”
Bu soru hem arsa sahiplerinin hem de yatırımcıların en çok merak ettiği konuların başında gelir.
Bu makalede yola terk kavramını, hukuki altyapıyı, geri alma hakkının hangi durumlarda doğabileceğini ve nasıl başvuru yapılacağını detaylı şekilde inceleyeceğiz.
Yola Terk Nedir? Hukuki Tanım
Yola terk, bir parselin imar planında yol, meydan, park, yeşil alan veya teknik altyapı alanı olarak belirlenmiş kısmının, mal sahibi tarafından tapu sicilinde terkin edilerek kamuya bırakılması işlemidir.
Bu işlem şu iki şekilde yapılır:
1) Malik Tarafından Rızai Terk
Malik, ruhsat alabilmek veya imar hakkını kullanabilmek için belirlenen kısmı bedelsiz olarak kamuya terk eder.
Tapu sicilinde “yola terk” veya “terk (belediye)” şeklinde işlenir.
2) 18. Madde (Parselasyon) Kapsamında İdari Zorunlu Terk
Parselasyon işlemleri sırasında yapılan Düzenleme Ortaklık Payı (DOP) kesintisi kapsamında belirlenen alanlar idarenin kararıyla kamuya aktarılır.
Bu bir idari işlemdir; malik rızası aranmaz.
Her iki işlem de sonunda mülkiyet hakkı tamamen idareye geçer.
Yola Terk Edilen Alanın Geri Alınması Mümkün müdür?
Kısa yanıt: Genel olarak hayır, ancak çok sınırlı ve istisnai durumlarda evet.
Neden Genel Olarak Geri Alınamaz?
Çünkü yola terk işlemi:
Kamu yararı için yapılır,
Tapu siciline tescil edilir,
Mülkiyet hakkı tamamen idareye geçer,
Geri alma talebi hukuken “mülkiyetin iadesi” niteliğindedir.
Türk hukuk sisteminde ise kamuya geçmiş olan bir alan “tapu iptali ve tescil davasına” konu edilemez; zira kamu malı özel mülkiyete konu olamaz.
Ancak istisnalar vardır.
Yola Terk Edilen Alanın Geri Alınabileceği İstisnai Durumlar
1) Kamu Hizmeti Amacının Ortadan Kalkması
Anayasa’nın 35. maddesi mülkiyet hakkını korur.
Eğer yola terk edilen alan imar planında yol olarak işlenmiş, malik tarafından terk edilmiş ancak hiçbir zaman yol olarak kullanılmamışsa, şu durum doğar:
➡ Kamu hizmeti amacına tahsis gerçekleşmemiştir.
Bu durumda malik, geri alma hakkını gündeme getirebilir.
Bu durumda izlenecek yol:
İmar planı incelenir: söz konusu alan hâlâ yol olarak mı görünüyor?
Yol işlememişse, malik idareye “mülkiyetin iadesi” başvurusu yapabilir.
İdare talebi reddederse idari dava (İdare Mahkemesi) açılabilir.
Bazı Danıştay kararları, “yol yapılmamışsa geri dönüş mümkün olabilir” yönündedir.
Ancak bu istisnanın kabul edilmesi için en önemli şart:
📌 Alan üzerinde fiilen kamu hizmeti gerçekleşmemiş olmalı.
2) İmar Planının Değişmesi
Alan daha önce imar planında yol olarak görünürken daha sonra yapılan plan değişikliği ile:
park,
konut,
ticaret,
özel kullanım alanı
gibi bir fonksiyona dönmüşse, malik şu gerekçeyle talepte bulunabilir:
➡ “Terk sebebi ortadan kalktı, mülkiyetimin iadesini talep ediyorum.”
Bu durumda idarenin çözümü genelde iade değil, kamulaştırma bedeli ödemek olur.
3) Yola Terk İşleminin Hukuken Geçersiz Olması
Bazı durumlarda yapılan yola terk işlemi, hukuken geçersiz sayılabilir:
Parselasyon hatası
Plan bütünlüğünü bozan düzenlemeler
DOP oranının %45’i aşması
Malik rızası olmadan rızai terk yapılmış gibi işlem yapılması
Kararın usulüne uygun askıya çıkarılmamış olması
Bu durumlarda:
➡ “Terk işleminin iptali”
➡ “Tapunun eski hale getirilmesi”
için idari yargıda dava açılabilir.
4) Rızai Terkin Bedelli Nitelik Kazanması
Bazı Danıştay içtihatları, rızai terkler sırasında idarenin maliki zorunlu bırakması veya ruhsat vermemekle tehdit etmesi gibi durumlarda:
➡ işlemi “kamulaştırma yerine geçen bir işlem”
olarak kabul edebilmektedir.
Bu durumda malik, alanı geri alamaz ancak:
📌 Kamulaştırmasız el atma davası açarak bedel talep edebilir.
Yola Terk Alanı Geri Almak İçin İzlenecek Yol
1) İmar Planı ve Tapu Kayıtlarının İncelenmesi
Parselin güncel 1/1000 uygulama imar planı
1/5000 nazım imar planı
Tapu tescil şerhi
Plan notları
Parselasyon dosyası
Mutlaka incelenmelidir.
2) Belediyeye Yazılı Başvuru
Malik, aşağıdaki gerekçelerden biriyle başvurabilir:
Kamu hizmeti amacının gerçekleşmemesi
Plan değişikliği
İşlemin hukuka aykırılığı
3) Belediye Cevabı
Bazı belediyeler hiç cevap vermez (60 gün sonunda zımnen ret oluşur).
Çoğu belediye “iade mümkün değildir” yanıtı verir.
4) İdari Dava
Belediyenin ret kararına karşı:
İdare Mahkemesi’nde iptal davası
Kamulaştırmasız el atma davası (bedel talebi için)
açılabilir.
Sonuç
Yola terk edilen alanın geri alınması istisnai bir haktır.
Genel kural: Geri alınamaz.
Ancak kamu hizmeti amacının ortadan kalktığı, imar planının değiştiği veya işlemin hukuka aykırı olduğu durumlarda malik lehine çözüm mümkündür.
Malikler genellikle alanı geri alamasa bile kamulaştırmasız el atma davası yoluyla bedel kazanabilirler.
Bu nedenle süreç teknik ve hukuki uzmanlık gerektirir.
SSS – Sık Sorulan Sorular
1. Yola terk edilen yer geri alınır mı?
Genel kural hayırdır. Ancak istisnai durumlarda mümkündür.
2. Belediyeden para talep edilebilir mi?
Evet. Kamu hizmeti gerçekleşmemişse kamulaştırmasız el atma bedeli istenebilir.
3. Yol yapılmamışsa iade hakkı doğar mı?
Bazı Danıştay kararlarına göre evet, talep edilebilir.
4. 18. madde parselasyonunda yapılan terk geri döner mi?
Neredeyse imkânsızdır; kamu yararı gereği kalıcıdır.
